Արեւմտահայերենն է արդյո՞ք, որ այդքան էկզոտիկ-հմայիչ է հայաստանցիների համար եւ այնքան շփոթեցնող արեւմտահայերենի մահն ընդունած սփյուռքահայերի համար: Արդյո՞ք գլոբալացած աշխարհում պատանեկան փորձառությունն իր հակասականության մեջ ճշգրտորեն ասող լեզուն չէ, որ մեզ` հայալեզու ընթերցողներիս, ստիպում է առերեսվել իրեն:

Գոռոզամիտ մարդն իր հոգու խորքում միշտ ստոր է։ Իսկապես՝ նա չէր սպասի ուրիշներից, որ նրանք իրենց իրենից ցածր համարեն, եթե ներքուստ վստահ չլիներ, որ եթե բախտն իրեն դավաճանի, ինքն էլ իր համար վիրավորական չի համարի ստորաքարշություն անել ուրիշների առջեւ եւ հրաժարվել որեւէ հարգանքից նրանց կողմից։

Բանաստեղծի “ներքինացված” կապն իշխանության հետ կարելի է բնութագրել հեգելյան եզրով` որպես “իր-ուրիշը”: Իշխանությունը Չարենցի համար իրենն է եւ օտար է, սիրելի է եւ ռեպրեսիվ միեւնույն ժամանակ: Հոգեբանության մեջ ճնշման այդ ձեւն անվանում են super ego,նկատի ունենալով հանրային համակեցության կանոնների կերպափոխումը ենթագիտակցական մակարդակով կարգավորվող մեխանիզմի: Վերջինս խեղաթյուրված դրսեւորում է ստանում ամբողջատիրական ռեժիմներում, ուր իշխանությունն անձնավորվում է ռեպրեսիվ Հոր միաժամանակ սիրելի եւ ատելի ֆիգուրի մեջ:

Ես ատում եմ անտարբերներին նաեւ այն պատճառով, քանի որ ինձ զայրացնում է այդ հավերժ անմեղների նվնվոցը: Ես նրանցից յուրաքանչյուրից հաշիվ եմ պահանջում՝ ինչպե՞ս են կատարել նրանք այն խնդիրը, որը նրանց առջեւ դրել եւ շարունակում է ամեն օր դնել կյանքը, եւ թե ի՞նչ են նրանք արել, եւ հատկապես ի՞նչ չեն արել...

Բավական է Շեքսպիրի հերոսներին զրկել այս «ողբերգական հատկանիշից», եւ նրանք կվերածվեն շարքային մարդկանց ու կդադարեն ողբերգական կերպար լինել:

Վ­կա­յու­թիւ­նը, վկայե­լու կա­րո­ղու­թիւ­նը, տես­նե­լու-պատ­մե­լու այն­քան բնա­կան զոյ­գը, այն մէ­կը որ կը սահ­մա­նէ մեր մարդ­կայ­նու­թիւ­նը, աշ­խար­հի երե­սին բնա­կե­լու շնոր­հու­ած բա­րի­քը, կր­նայ խախ­տիլ։ Վկան մեր մէջ այն ատեն կը բա­ցա­կա­յի։ Եւ այն ատեն՝ ո՛չ մէկ վկայ որ վկայէր վկա­յու­թեան, վկայ ըլ­լա­լու կա­րո­ղու­թեան, խախ­տած ըլ­լա­լուն հա­մար։ Եթէ վկան մեռ­ցու­ած է մեր մէջ, կ՚ապ­րինք որ­պէս վե­րա­պրող­ներ։

Մարդու կյանքի սահմանափակումը նույնքան լուրջ մարտահրավեր է սեփականությանը՝ որպես հասարակության հիմքի, որքան երկրագնդի սահմանափակումն է մարտահրավեր իշխանությանը՝ որպես քաղաքականության հիմքի:

Մեր դարի (որը գուցե մի օր դիտարկվի որպես արեւմտյան քաղաքակրթության արվեստի եւ իհարկե գիտության հոյակապ ժամանակաշրջաններից մեկը) գրեթե բոլոր արվեստների զարթոնքը սկսվել է հասարակության մեջ արվեստագետի անհանգստությունից, նրա որոշումով մեջք դարձնել հասարակությանը եւ դրա “արժեքներին”, թողնել, որ մեռածները հողին հանձնեն մեռածներին:

Միայն մի բան ընդմիշտ անբանակցելի է մնալու` ցեղասպանության լերկ փաստը:

Այլ կերպ ասած` պատմությա՞ն, թե՞ պատմագրության արդյունք է հայ ժողովուրդը: