Կանոնը` Ան­տի­գո­նե­ի հաշ­վար­կե­լի օրեն­քը վե­րա­բե­րում է Էդի­պի սկզ­բուն­քին, ինչ­պես __/__   __\__-ին: Այն­պես, որ հա­վա­սա­րակշ­ռու­թյու­նը ավե­լի սկզ­բից վերջ է հակ­վում, քան` վեր­ջից սկիզբ:

Սա մեկն է այն բազ­մա­զան ժա­ռան­գոր­դու­թյուն­նե­րից, որոն­ցում պատ­կե­րա­ցու­մը, զգա­ցո­ղու­թյու­նը եւ պատ­ճա­ռա­բա­նու­մը զար­գա­նում են հա­մա­ձայն բա­նաս­տեղ­ծա­կան տրա­մա­բա­նու­թյան: Ինչ­պես փի­լի­սո­փայու­­թյունն է մշ­տա­պես մի­այն հո­գու մի կա­րո­ղու­թյու­նը քն­նար­կում, որի պատ­կե­րումն ամ­բող­ջություն է կազ­մում եւ, որի ան­դամ­նե­րի մերկ կա­պակ­ցու­թյու­նը տրա­մա­բա­նու­թյուն է ան­վան­վում, այդ­պես էլ պո­ե­զի­ան քն­նար­կում է մար­դու բազ­մա­զան կա­րո­ղու­թյուն­նե­րը, որոնց պատ­կե­րու­մը մի ամ­բող­ջու­թյուն է կազ­մում եւ, որի ինք­նու­րույն մա­սե­րի կա­պակ­ցու­թյու­նը կա­րող է ան­վան­վել ռիթմ` բարձր իմաս­տով, կամ հաշ­վար­կե­լի օրենք:

Եթե պատ­կե­րա­ցում­նե­րի այդ ռիթմն այն­պես է կա­ռուց­ված, որ ոգեւ­ո­րու­թյան արա­գու­թյան մեջ առա­ջին­նե­րը դուրս են մղ­վում հա­ջոր­դող­նե­րի կող­մից, ապա հա­տա­ծը (a) կամ հա­կա­ռիթ­միկ ընդ­հա­տու­մը պետք է առ­ջեւ­ում գտն­վի, այն­պես որ կար­ծես թե առա­ջին մա­սը պաշտ­պան­վե­լիս լի­նի երկ­րոր­դից, իսկ հա­վա­սա­րակշ­ռու­թյու­նը, քա­նի որ երկ­րորդ մասն ի սկզ­բա­նե արագ եւ ծան­րակ­շիռ է երեւ­ում, հա­կազ­դե­ցիկ հա­տա­ծի պատ­ճա­ռով, ավե­լի ետեւ­ից (b) դե­պի սկիզբ(c) կհակ­վի: c__a______b

Եթե պատ­կե­րա­ցում­նե­րի ռիթմն այն­պես է, որ հա­ջոր­դող­ներն ավե­լի սեղմ­ված են առա­ջին­նե­րի կող­մից, ապա հա­տա­ծը (a) կգտն­վի վեր­ջում, որովհետեւ վերջն է, որ կար­ծես թե պետք է պաշտ­պան­վի սկզ­բից, եւ հա­վա­սա­րակշ­ռու­թյու­նը հե­տեւ­ա­բար ավե­լի հակ­ված կլի­նի դե­պի վերջ (b), քա­նի որ առա­ջին մա­սը եր­կա­րաձգ­վում է եւ հա­վա­սա­րակշ­ռու­թյու­նը հե­տո է ի հայտ գա­լիս: c _____ a __ b


-2-

Ի՞նչ­պես ես հա­մար­ձակ­վում նման օրեն­քը խախ­տել
Ուս­տի, իմ Զեվ­սը չի զե­կու­ցում ինձ դա
Դեռ այս­տեղ տա­նը մահ­վան Աստ­ված­նե­րի իրա­վուն­քը եւ այլն.
 

Օր­վա ըն­թաց­քի կամ ար­վես­տի ստեղ­ծա­գոր­ծու­թյան վճ­ռա­կան պահն այն է, երբ ժա­մա­նա­կի եւ բնու­թյան հո­գին` երկ­նա­յի­նը, որը բռ­նում է մարդ­կանց եւ առար­կան, որը նրան հե­տաքրք­րում է, ամե­նա­դա­ժան կեր­պով դեմ առ դեմ են կանգ­նում, որով­հե­տեւ գա­ղա­փա­րա­յին առար­կան բա­վա­կա­նաց­նում է մի­այն մեկ հատ­ված, իսկ ոգին արթ­նա­նում է ամե­նահ­զոր կեր­պով այն­տեղ, որ­տեղ եր­կրորդ հատ­վածն է սկ­սվում: Այդ պա­հին մարդ պետք է առա­վել ամուր լի­նի: Հե­տեւ­ա­պես, նման իրա­վի­ճա­կում բա­ցա­հայտ­վում է նա­եւ մար­դու էու­թյան մեր­կու­թյու­նը:

Ող­բեր­գան­ման ժա­մա­նա­կա­վախ­ճա­նը, որի առար­կան իրա­կա­նում մի­եւ­նույն է չի հե­տաքրք­րում սր­տին, հե­տեւ­ում է ժա­մա­նա­կի մո­լե­գին ոգուն ամե­նաան­կա­նոն կեր­պով, որն եւ հե­տեւ­ա­բար վայ­րե­նի է դառ­նում. ոչ թե, որ խնա­մում է մարդ­կանց` ինչ­պես օր­վա ոգին, այլ, որ խնա­մա­զուրկ է` ինչ­պես հա­վերժ գո­յա­տեւ­ող անն­կա­րագ­րե­լի ամա­յու­թյան եւ մա­հա­ցած­նե­րի աշ­խար­հի ոգին:

Կրե­ոնտ
Սա­կայն բա­րի­նե­րին հա­վա­սար չա­րե­րը չեն կա­րող ըն­դուն­վել:
Ան­տի­գո­նե
Ով գի­տի, դրա տակ կա­րող է մի այլ սո­վո­րույթ լի­նել:
 

Այդ սի­րա­լի­րը եւ հաս­կաց­վա­ծը դժ­բախ­տու­թյան մեջ: Այդ երազ­կոտ-­նա­ի­վը: Սո­ֆոկ­լե­սի իրա­կան լե­զուն է: Մինչ­դեռ Աքի­լե­սը եւ Էվ­րի­պիդեսն ավե­լի տան­ջանքը եւ ցա­սումն են առար­կա­յաց­նում, որ­պես անե­րեւ­ա­կա­յե­լի­ի ներ­քո փո­փոխ­վող, սա­կավ` մար­դու բա­նա­կա­նու­թյու­նը:

Կրե­ոնտ
Եթե իմ էու­թյունն եմ պաշտ­պա­նում, ստու՞մ եմ:
Հե­մոն
Ոչ, արդ­յոք չես կրում Աստ­ծո Անու­նը սր­բա­զան,
փո­խա­րեն. ոտ­նա­հա­րում ես Աստ­ված­նե­րի փառ­քը:
 

Այս­տեղ, թե­րեւս, անհ­րա­ժեշտ էր փո­խել սր­բա­զան ար­տա­հայ­տու­թյու­նը, քա­նի որ կենտ­րո­նում նա ավե­լի իմաս­տա­վոր­ված է, որ­պես լուրջ եւ ինք­նու­րույն բառ, որի վրա հիմն­վե­լով մնա­ցածն առար­կա­յա­նում է եւ փո­խա­կերպ­վում:

Թե­րեւս այն եղա­նա­կը, թե ինչ­պես է ժա­մա­նա­կը կենտ­րո­նում շրջ­վում, երեւ­ի թե փո­փո­խե­լի չէ, ինչ­պես նա­եւ, կտ­րա­կան ժա­մա­նա­կի մի հատ­կու­թյու­նը կտ­րա­կա­նա­պես է հա­ջոր­դում, եւ ինչ­պես այն հու­նա­կա­նից հես­պե­րի­ա­կան է գնում` հա­կա­ռակ սուրբ Ան­վան, որի ներ­քո Վերս­տինն է շոշ­ափ­վում կամ կա­տար­վում: Խոս­քը վե­րա­բեր­ում է Կրե­ոն­տի երդ­մա­նը.
 

Այ­լեւս եր­կար չես մտո­րե­լու
Խան­դող արեւ­ի տակ:
 

Երկ­րի վրա, մարդ­կանց մեջ, արեւ­ը կա­րող է եւ ֆի­զի­կա­պես հա­րա­բե­րա­կան լի­նել, այն­պես էլ` հո­գե­բա­նո­րեն հա­րա­բե­րա­կան դառ­նալ:

Ես լսել եմ անա­պա­տին հա­վա­սա­րա­զոր է դար­ձել եւ այլն:
 

Թե­րեւս Ան­տի­գո­նե­ի ամե­նա­բարձր հատ­կա­նիշն է. վե­րամ­բարձ ծաղ­րան­քը` դրա­նով իսկ վե­րին մարդ­կա­յին դր­սեւ­ո­րու­մը սուրբ խեն­թու­թյունը, որն այս­տեղ ավե­լի շատ հո­գի է քան լե­զու, գե­րա­զան­ցում է իր բո­լոր մնա­ցած դր­սեւ­ո­րում­նե­րը: Նա­եւ անհ­րա­ժեշտ է գե­ղեց­կու­թյան մա­սին գե­րադ­րա­կան աս­տի­ճա­նով խո­սել, որով­հե­տեւ ամե­նից զատ նկա­րա­գի­րը հիմն­վում է նա­եւ մար­դու ոգու եւ հե­րո­սա­կան վար­պե­տու­թյան գե­րադ­րա­կան աս­տի­ճա­նի վրա:

Գաղտ­նի աշ­խա­տող հո­գու օժան­դակ մի­ջոցն այն է, որ նա բարձր գի­տակ­ցու­թյամբ մի կողմ է թեք­վում գի­տակ­ցու­թյու­նից եւ, բա­վա­կան է նա իրոք հաս­նի իրա­կան Աստ­ծուն` հան­դուգն, հա­ճախ նույ­նիսկ սր­բա­պիղծ խոս­քով է դի­մա­վո­րում նրան եւ այդ­պի­սով ստանձ­նում է ոգու սուրբ կեն­դա­նի հնա­րա­վո­րու­թյու­նը:

Նա բարձր գի­տակ­ցու­թյամբ մշ­տա­պես հա­մե­մա­տում է իրեն այն առար­կա­նե­րի հետ, որոնք զուրկ են գի­տակ­ցու­թյունից, սա­կայն իրենց ճա­կա­տագ­րով գի­տակ­ցու­թյան ձեւ են ստա­նում: Այդ­պի­սին է ամա­յի դարձ­ած եր­կի­րը, որն իր նախ­նա­կան առատ պտ­ղա­բե­րու­թյան ժա­մա­նակ չա­փա­զանց հզո­րաց­նում է արեւ­ի լույ­սի ազ­դե­ցու­թյու­նը եւ այդ պատ­ճա­ռով էլ` չո­րա­նում: Նա­եւ փռ­յու­գի­ա­ցի Նի­ո­բե­ի ճա­կա­տա­գիրը. ինչ­պես ամե­նուր ան­մեղ բնու­թյան ճա­կա­տա­գի­րը, որն ամե­նուր իր վար­պե­տու­թյամբ աս­տի­ճա­նա­բար չա­փա­զանց օր­գա­նա­կան է դառ­նում, ինչ­պես մարդն է մո­տե­նում ոչ օր­գա­նա­կա­նին, հե­րո­սա­կան պայ­ման­նե­րում եւ հո­գեւ­որ վե­րապ­րում­նե­րում: Եվ Նի­ո­բեն այդ դեպ­քում իրա­պես նախկին հան­ճա­րի պատ­կերն է:

Նա հաշ­վում էր հոր ժա­մա­նա­կը,
Ժա­մա­զար­կե­րը, ոս­կե­ղեն­նե­րը,

փո­խա­րեն տնօ­րի­նում է Զեւ­սի ոս­կե­հոս կա­յա­ցու­մը: Որ­պես­զի մեր պատ­կե­րաց­ման եղա­նա­կին ավե­լի մոտ լի­նի: Որոշ­ա­կի կամ անո­րոշ Զեւ­սը պետք է հա­վա­նա­բար ասած լի­ներ: Լր­ջո­րեն ցան­կա­լի է. Ժա­մա­նա­կի հայ­րը կամ երկ­րի հայ­րը, քա­նի որ նրա էու­թյունն է հա­վի­տե­նա­կան ուղղ­վա­ծու­թյա­նը հա­կա­ռակ` այս աշ­խար­հից ու­րիշ­ը վե­րա­դառ­նա­լու ձգ­տու­մը ուղ­ղել ու­րիշ­ից` այս աշ­խարհ ձգտ­մա­նը: Մենք պետք է առաս­պելն ամե­նուր ապա­ցու­ցե­լի պատ­կե­րենք: Ոս­կե­հոս կա­յա­ցու­մը նշա­նա­կում է, հա­վա­նա­բար, լույ­սի շո­ղե­րը, որոնք նույն­պես Զեւ­սին են պատ­կա­նում, այդ դեպ­քում նշ­վող ժա­մա­նա­կը հաշ­վար­կե­լի է այդ շո­ղե­րի մի­ջո­ցով: Սա­կայն ժա­մա­նա­կը միշտ այդ­պի­սին է, երբ տա­ռա­պան­քի մեջ է հաշ­վար­կում, որով­հե­տեւ այդ դեպ­քում բա­րի­քը ժա­մա­նա­կի փո­փո­խու­թյանն ավե­լի հա­մա­հունչ է հե­տեւ­ում եւ այդ­պի­սով իսկ հա­սա­րակ ժա­մա­նա­կի ըն­թացքն է ըմբռ­նում, սա­կայն ներ­կա­յի գի­տակ­ցու­թյու­նը չի տե­ղա­փո­խում ապա­գա:

Եվ քա­նի որ այդ չա­փա­զանց ստույգ գո­յու­թյու­նը փո­փոխ­վող ժա­մա­նա­կից առաջ, այդ ճգ­նա­վո­րի հե­րո­սա­կան կյան­քը, այդ բարձր գի­տակ­ցու­թյունն իրա­կան է, հա­ջոր­դող երգ­չա­խում­բը մեկ­նա­բան­վում է դրա­նով իսկ որ­պես մա­քուր ընդ­հան­րա­ցում եւ որ­պես իրա­կա­նա­գույն ելա­կետ, ուր պետք է ամ­բող­ջը շոշ­ափ­ված լի­նի:
Ի հա­կադ­րու­թյուն նա­խոր­դող հատ­վա­ծի չա­փա­զանց ­հո­գեւ­ո­րին, այս­տեղ ընդգրկ­ված է եր­կու հա­կա­դ­իր բնա­վո­րու­թյուն­նե­րի բարձ­րա­գույն ան­կողմ­նա­կա­լու­թյու­նը, որոն­ցից ել­նե­լով գոր­ծում են ող­բեր­գու­թյան տար­բեր գոր­ծող ան­ձինք:

Նախ այն, ին­չը բնու­թագ­րում է Ան­տի­թե­ո­սին, երբ մեկն Աստ­ծո պատ­կե­րաց­մամբ ինչ­պես Աստ­ծո դեմ է գոր­ծում եւ վերս­տի­նի ոգին ճա­նա­չում է առանց օրեն­քի: Նա­եւ բա­րե­պաշտ վա­խը ճա­կա­տագ­րի հան­դեպ այդ­պի­սով իսկ Աստ­ծո մե­ծա­րու­մը որ­պես հաս­տատ­վա­ծի: Դա երգ­չախմ­բի եր­կու ան­կողմ­նա­կալ հա­կա­դիր պատ­կեր­ված հա­կա­սու­թյուն­նե­րի ոգին է: Առա­ջին հեր­թին ավե­լի շատ Ան­տի­գո­նե­ին վե­րա­բերվող: Երկ­րորդ` Կրե­ոն­տին: Եր­կուսն էլ, քա­նի որ հա­կադր­ված են, ոչ ինչ­պես ազ­գա­յի­նը եւ ոչ ազ­գա­յի­նը, այդ­պի­սով իսկ կրթ­վածը, ինչ­պես Այաք­սը եւ Ու­լի­սը, նա­եւ ոչ ինչ­պես Էդի­պը հույն ժո­ղովր­դի եւ ան­տիկ օրի­գի­նալ բնու­թյան դեմ, ինչ­պես ազատ ոգին անձն­վեր մի­ամ­տու­թյան դեմ, այլ հա­վա­սար դեմ առ դեմ կշռ­ված եւ մի­այն ժա­մա­նա­կի առու­մով տար­բեր, այն­պես որ մե­կը հրաշ­ա­լի կեր­պով տա­նուլ է տա­լիս, որով­հե­տեւ սկ­սում է, մյու­սը շա­հում է, որով­հե­տեւ հա­ջոր­դում է: Այդ­պի­սով, տա­րօ­րի­նակ երգ­չա­խում­բը, որի մա­սին այս­տեղ խոսք է գնում, հա­մա­պա­տաս­խա­նում է ամ­բող­ջին վար­պե­տո­րեն կեր­պով, եւ նրա սառն ան­կողմ­նա­կա­լու­թյու­նը` ջեր­մու­թյուն է, որով­հե­տեւ այդ­պես առանձ­նա­հա­տուկ պատ­շաճ է:


-3-

Ինչ­պես “Էդի­պի” վեր­լու­ծու­թյան մեջ է նշ­ված, ող­բեր­գա­կան պատ­կե­րու­մը հիմն­ված է նրա վրա, որ ան­մի­ջա­կան Աստ­վա­ծը լի­ո­վին մեկ է մար­դու հետ (քան­զի առաք­յա­լի Աստ­վածն ավե­լի ան­նուղ­ղա­կի է, նա վե­րին բա­նա­կա­նու­թյունն է վերս­տին ոգու մեջ), որ ան­սահ­ման ոգեւ­որ­վա­ծու­թյունն ան­սահ­ման, այ­սինքն հա­կա­սու­թյուն­նե­րում, գի­տակ­ցու­թյան մեջ, որն այդ գի­տակ­ցու­թյու­նը վե­րաց­նում է, սր­բու­թյամբ բա­ժան­վե­լով, հա­վա­քում է իրեն, եւ Աստ­ված այժ­մե­ա­կան է մա­հվան կեր­պա­րան­քով:

Այդ իսկ պատ­ճա­ռով, ինչ­պես ար­դեն նշ­վեց “Էդի­պի” վեր­լու­ծու­թյան մեջ, երկ­խո­սու­թյան կա­ռուց­ված­քը եւ դրան հա­կադր­ված երգ­չա­խում­բը, ներ­կա­յաց­նե­լու վտան­գա­վոր կա­ռուց­վածքը, որը հու­նա­կան ձեւ­ի հա­մա­ձայն, բո­վան­դա­կու­թյամբ փաս­տա­ցի անհ­րա­ժեշտ վերջ է ու­նե­նում, որ խոս­քը ու­ղղա­կի­ո­րեն փաս­տա­ցի է դառ­նում, երբ զավ­թում է իմաս­տա­յին մար­մի­նը. մեր ժա­մա­նա­կի եւ պատ­կե­րաց­ման կեր­պի հա­մա­ձայն ավե­լի ան­մի­ջա­կա­նո­րեն է, երբ այն հո­գեւ­որ մար­մին է զավ­թում: Ող­բեր­գա­կան բա­ռը հու­նա­րեն մա­հա­ցու փաս­տա­ցի է, քա­նի որ մար­մի­նը, որն այն զավ­թում է, իրոք սպա­նում է: Մեզ հա­մար, քա­նի որ մենք իրա­կան Զեւ­սին ենք են­թարկ­վում, որը ոչ մի­այն այս աշ­խար­հի եւ մա­հա­ցած­նե­րի ամա­յի աշ­խար­հի մի­ջեւ է գտն­վում, այլեւ հա­վերժ մարդ­կա­յինի օտար բնու­թյան ըն­թաց­քը դե­պի ու­րիշ աշ­խարհ վճ­ռա­կա­նո­րեն դե­պի եր­կիր է պար­տադ­րում, եւ քա­նի որ դա կա­րեւ­որ հայ­րե­նա­կան պատ­կե­րա­ցում­նե­րը զգա­լի փո­խում է, իսկ մեր բա­նաս­տեղ­ծա­կան ար­վես­տը պետք է հայ­րե­նա­կան լի­նի, այն­պես որ նրա նյու­թե­րը մեր աշ­խար­հա­յաց­քին հա­մա­ձայն են ընտր­ված եւ նրա պատ­կե­րա­ցում­նե­րը հայ­րե­նա­կան են, հու­նա­կան պատ­կե­րա­ցում­նե­րի փոխ­վում են իրենց գլ­խա­վոր ուղ­ղվա­ծու­թյա­նը հա­մա­ձայն` կա­րո­ղա­նալ հաս­կա­նալ, քա­նի որ դրա­նում էր գտն­վում այդ ուղղ­վա­ծու­թյան թե­րու­թյու­նը: Մեր ժա­մա­նա­կի պատ­կե­րաց­ման ձեւ­ե­րի գլ­խա­վոր ուղղ­վա­ծու­թյունն է` կա­րո­ղա­նալ ինչ­-որ բան ձեռք բե­րել, հմ­տու­թյուն ու­նե­նալ, քա­նի որ ճա­կա­տագ­րից զուրկ լի­նե­լը մեր թե­րու­թյունն է: Այդ իսկ պատ­ճա­ռով էլ հույ­նը առա­վել հմուտ է եւ օժտ­ված է ատ­լե­տիկ առա­քի­նու­թյամբ եւ, ինչ­պես էլ որ տա­րօ­րի­նակ չէ, պետք է մեզ Իլ­լի­ա­դա­յի հե­րոս­նե­րին պար­գեւ­ի, որ­պես իրա­կան նա­խա­պատ­վու­թյուն եւ առա­քի­նու­թյուն ու­նե­ցող: Մեզ մոտ դա ավե­լի շատ հմ­տու­թյանն է են­թարկ­վում: Այդ­պի­սին են նա­եւ հու­նա­կան պատ­կե­րաց­ման ձեւ­ե­րը եւ բա­նաս­տեղ­ծա­կան կա­ռուց­վածք­ներն` ավե­լի հայ­րե­նա­կա­նին են­թարկ­ված:

Հա­վա­նա­բար, այդ­պես է նա­եւ բա­ռե­րի մա­հա­ցու փաս­տա­ցի, իրա­կան սպա­նու­թյու­նը, ավե­լի քան առանձ­նա­հա­տուկ հու­նա­կան եւ հայ­րե­նա­կան ար­վես­տի ձեւ­ին են­թարկ­վող ար­վես­տի ձեւ է դի­տարկ­վում: Հայ­րե­նա­կա­նը կա­րող է, ին­չը թե­րեւս ապա­ցու­ցե­լի է, ավե­լի սպա­նող փաս­տա­ցի, քան մա­հա­ցու փաս­տա­ցի խոսք լի­նել. իրա­կա­նում ոչ սպա­նու­թյամբ կամ մա­հով ավարտ­վող, քա­նի որ մի­եւ­նույն է` ող­բեր­գա­կա­նը պետք է հաս­կաց­ված լի­նի, այլ ավե­լի “Էդի­պը Կո­լո­նո­սում” ոճով, այն­պես, որ ոգեւ­որ­ված ար­տա­սա­նած խոսքն ահա­վոր է եւ սպա­նող` ատ­լե­տիկ եւ ճկուն ոգով հու­նա­րեն ոչ ըմբռ­նե­լի, ուր բա­ռը զավ­թում է մար­մի­նը եւ սպա­նում է այն:

Այս­պի­սով, հու­նա­կան կամ հես­պե­րի­ա­կան ող­բեր­գա­կան պատ­կե­րու­մը հիմն­վում է հզոր կամ չընդ­հատ­վող երկ­խո­սու­թյան եւ երգ­չախմ­բե­րի վրա` երկ­խո­սու­թյու­նը պահ­պա­նող կամ բա­ցատ­րող, որոնք ան­վերջ վե­ճե­րին ուղ­ղու­թյուն կամ ուժ են տա­լիս, որ­պես աստ­ված­ապայ­քար մարմ­նի տա­ռա­պող օր­գան­ներ, որոնք թե­րեւս չեն կա­րող բա­ցա­կա­յել, որով­հե­տեւ նա­եւ ան­սահ­ման ող­բեր­գա­կան կեր­պա­րում Աստ­ված չի կա­րող իրեն լի­ո­վին ան­միջա­կա­նո­րեն իրեն մարմ­նին հա­ղոր­դել, այլ պետք է հաս­կա­նա­լի ըմբռն­ված կամ կեն­դա­նի պի­տա­նի լի­նի: Սա­կայն ող­բեր­գա­կան պատ­կե­րու­մը հրաշ­ա­լի­ո­րեն գտն­վում է փաս­տա­ցի բա­ռի մեջ, որի կա­պակց­վա­ծու­թյունն, ավե­լի քան ակն­հայտ է, ճա­կա­տագ­րի ձեւ­ով սկզ­բից մին­չեւ վերջ է գնում: Իրա­դար­ձու­թյուն­նե­րի զար­գաց­ման ձեւ­ի, գոր­ծող ան­ձե­րի հա­կա­դիր խմ­բա­վոր­ման եւ բա­նա­կա­նու­թյան ձեւ­ի, որը կազմ­վում է ող­բեր­գա­կան ժա­մա­նա­կի սար­սա­փե­լի պա­րա­պու­թյան ներ­քո եւ, թե ինչ­պես է պատ­կեր­վում հա­կա­սու­թյուն­նե­րում իր վայ­րի կա­յաց­ման ժա­մա­նակ եւ հե­տա­գա­յում, մարդ­կա­յին ժա­մա­նա­կում որ­պես ստույգ, աստ­վա­ծա­յին ճա­կա­տագ­րից ծն­ված կար­ծիք է գոր­ծում:

“Ան­տի­գո­նե”-ի իրա­դար­ձու­թյուն­նե­րի զար­գաց­ման կեր­պը վր­դով­վա­ծու­թյան ժա­մա­նակ, քա­նի որ դա հայ­րե­նա­կան երեւ­ույթ է, կախ­ված է նրա­նից, որ յու­րա­քանչ­յուրն, ինչ­պես ան­վերջ վե­րա­դար­ձից հուզ­ված եւ ցնց­ված, իրեն զգում է ան­սահ­ման ձեւ­ի մեջ, որում նա ցնց­ված է: Քան­զի հայ­րե­նա­կան վե­րա­դար­ձը` բո­լոր պատ­կե­րաց­ման ձեւ­ե­րի եւ տե­սակ­նե­րի վե­րա­դարձ է: Սա­կայն կա­տար­յալ վե­րա­դար­ձը նրան­ցում, ինչ­պես վերջ­նա­կան վե­րա­դարձն ընդ­հան­րա­պես, առանց որեւէ կան­գա­ռի, մարդ­կանց, որ­պես ճա­նա­չո­ղա­կան էակ­նե­րի` ար­գել­ված է: Եվ հայ­րե­նա­կան վե­րա­դար­ձում, ուր առար­կա­յի ողջ կեր­պա­րը փո­փոխ­վում է ու բնու­թյու­նը եւ անհ­րա­ժեշ­տու­թյու­նը, որը միշտ մնում է, դե­պի այլ կեր­պար է հակ­վում, անց­նե­լով ամա­յի վայ­րով կամ նոր կեր­պա­րի, այդ­պի­սի փո­փո­խու­թյան մեջ ամեն սոսկ անհ­րա­ժեշտն աչա­ռու է փո­փո­խու­թյան հա­մար, այդ պատ­ճա­ռով էլ նման փո­փո­խու­թյան հնա­րա­վո­րու­թյան մեջ կա­րող է նա­եւ չե­զո­քը (ոչ մի­այն նա, որը ժա­մա­նա­կի հո­գեւ­որ ու­ժի կող­մից հայ­րե­նա­կան ձեւ­ի դեմ է ընտր­ված) պար­տադր­ված լի­նել հայ­րե­նա­սեր, այժ­մե­ա­կան լի­նել, իր Հայ­րե­նի­քի, կրո­նա­կան, քա­ղա­քա­կան եւ բա­րո­յա­փի­լի­սո­փա­յա­կան ան­սահ­ման ձեւ­ի մեջ: Նման լուրջ նշում­նե­րը նա­եւ անհ­րա­ժեշտ են հու­նա­կա­նի հաս­կա­ցու­թյան հա­մար, ինչ­պես ար­վես­տի բո­լոր բուն գոր­ծե­րի հա­մար: Իրա­կան գոր­ծե­լա­կեր­պը վր­դով­վա­ծու­թյան ժա­մա­նակ (որն, իհար­կե, մի­այն հայ­րե­նա­կան վե­րա­դար­ձի մի տե­սակ է եւ նա­եւ որոշ­ա­կի բնա­վո­րու­թյուն ու­նի) այս­պի­սով իսկ պար­զա­բան­ված է:

Եթե նման ֆե­նո­մե­նը ող­բեր­գա­կան է, ապա դա ել­նում է հա­կազ­դե­ցու­թյու­նից, եւ ոչ­կա­ռուց­ված­քա­յի­նը խան­դա­վառ­վում է չա­փա­զանց կա­ռուց­ված­քա­յի­նից: Դրա հետ մեկ­տեղ, բնու­թագ­րա­կանն այն է, որ նման ճա­կա­տագ­րի մեջ գտն­վող գոր­ծող ան­ձինք ճշ­մար­տու­թյան հա­մար պայ­քա­րող գա­ղա­փա­րա­կան կեր­պարներ չեն, որ պաշտ­պան­վում են բա­նա­կա­նու­թյու­նից, ինչ­պես “Էդիպ”-ում, նա­եւ ոչ էլ ինչ­պես մե­կը, որը կյան­քը, ու­նեց­ված­քը կամ պա­տիվն է պաշտ­պա­նում, ինչ­պես “Այաքս”-ում, այլ որ­պես գոր­ծող ան­ձինք, նեղ իմաս­տով, դեմ առ դեմ կան­գած առանց­քա­յին գոր­ծող ան­ձինք, որ իրենք իրենց կազ­մա­վո­րում են:

Նման գոր­ծող ան­ձանց խմ­բա­վո­րու­մը, ինչ­պես “Ան­տի­գո­նե”-ում է, կա­րե­լի է հա­մե­մա­տել վա­զորդ­նե­րի մար­տա­խա­ղի հետ, ուր ով առա­ջինն է խո­րը շունչ առ­նում եւ դիպ­չում է հա­կա­ռա­կոր­դին` պարտ­վում է, պայ­քա­րը “Էդիպ”-ում կա­րե­լի է հա­մե­մա­տել բռնց­քա­մար­տի հետ, “Այաքս”-ում` սու­սե­րա­մար­տի:

Գի­տակ­ցու­թյան ձեւ, որն այս­տեղ ող­բեր­գա­կան զար­գա­ցում է ապ­րում` քա­ղա­քա­կան է, ավե­լի ճիշտ հան­րա­պե­տա­կան, քա­նի որ Կրե­ոն­տի եւ Ան­տի­գո­նե­ի, կա­ռուց­ված­քա­յի­նի եւ հա­կա­կա­ռուց­ված­քա­յի­նի մի­ջեւ հա­վա­սա­րակշ­ռու­թյու­նը հա­վա­սա­րա­չափ է պահ­ված: Առա­վել հս­տակ դա երեւ­ում է վեր­ջում, երբ Կրե­ոնտն իր ծա­ռա­նե­րի կող­մից գրե­թե խոշ­տանգ­վում է:

Սո­ֆոկ­լե­սը ճիշտ է: Դա իր ժա­մա­նա­կի ճա­կա­տա­գիրն է եւ իր հայ­րե­նի­քի ձեւ­ը: Կա­րե­լի է, հա­վա­նա­բար, իդե­ա­լա­կա­նաց­նել, օրի­նակ. ընտ­րել լա­վա­գույն պա­հը, սա­կայն հայ­րե­նի­քին հա­տուկ պատ­կե­րման ձեւ­ե­րը, առն­վազն են­թա­կար­գի հա­մա­ձայն, չեն կա­րող գրո­ղի կող­մից, ով աշ­խար­հը փոք­րաց­րած չա­փագ­րու­մով է պատ­կե­րում, փո­փոխ­վել: Մեզ հենց նման ձեւն է պի­տա­նի, որով­հե­տեւ ան­սահ­մա­նը, ինչ­պես երկր­նե­րի եւ աշ­խար­հի ոգին, առանց այն էլ մի­այն ան­հա­ջող դի­տա­կե­տից կա­րող է ըմբռն­վել: Մեր բանաստեղծ­նե­րի հայ­րե­նա­կան ձեւ­ե­րը, եթե այդ­պի­սին­ե­րը կան, այ­նու­ա­մե­նայ­նիվ, նա­խընտ­րե­լի են, ոչ թե որ մի­այն գո­յու­թյուն ու­նեն, որ­պես­զի սո­վո­րեց­նեն ժա­մա­նա­կի ոգին հաս­կա­նալ, այլ որ­պես­զի այն պահ­պա­նեն եւ զգան, երբ այն մեկ ան­գամ ընկալ­ված եւ ու­սա­նած է:

| թարգմանությունը՝ սոնա հարությունյան | 


| առաջին անգամ տպագրվել է | "ա-ակտուալ արվեստ" ամսագիր | #1 | 2004 |