Արդյոք ովքե՞ր են, ի՞նչ կտրիճներ են:

Հատված Υ
 

Ժաննայի մասին են՞ք խոսում

- Տեսաբան, կազմակերպիչ թե քննադատ իրենց գործը թողած, թաքուն արվեստագետ են բոլորը` արվեստագետ են իրենց զգում:
 - Ճիշտ որ, քո արածը կոռեկտ չի: Սցենար ես գրում գոյություն ունեցող ֆիլմի համար:
- Ոչ մեկն եմ, ոչ մյուսը, բայց վատ միտք չի սցենար գրելը եղած ֆիմի համար:
- Դո՞ւք էլ եք Միկայի ֆիլմի մասին խոսում: Էլի՞ եք խոսում:
- Միկա չի, Միքայել Վաթինյան:
- Իհարկե, իհարկե:
- “Ժաննան եւ ձայները” ֆիլմը կարող էր “Խոսքի պակասը” ենթավերնագիրը ունենալ, կամ “Խոսքի ծարավը”:
- Ֆիլմը սցենարը Անդան չի՞ գրել:
- Անդան գրեց էլ, խաղաց էլ ու թողարկեց:

- Կեցցե: Ապրի Անդան:
- Իսկ իմ կարծիքով ֆիլմի առավելությունն է, առանց բառերի յոլա գնալը:
- Բայց բառեր էլ կան, խոսք էլ:
- Եթե ավելի հավատարիմ լիներ ինքն իրեն, նույնիսկ ֆիլմ հիշեցնող կամ ֆիլմի նմանեցնող ֆորմալ, գրական կազմակերպման փորձն էլ չէր լինի:
- Դա քո կարծքին է:
- Դա էլ քո կարծքին է, որ դա իմ կարծիքն է:
- Բառերի լինել չլինելը սկզբունքային է այս դեպքում` ֆիլմի պատճառներից մեկն է:
- Բառեր կան: Ամեն դեպքում մարդիկ այս կամ այն չափով մտածում են բառերով: Նույնիսկ նկարիչներն ու երաժիշտները իրենց գործն անելիս: Ուժեղ երաժշտությունը տեքստ է հիշեցնում, լղոզված չի: Անհնար է խուսափել բառերից:
- Ուզում եմ ասել, որ պատկերաշարն ու ձայնաշարը ներհատուկ տրամաբանությամբ իմաստ են ստեղծում առանց գրական նյութի դիմելու: Այսպիսի հորինվածքը` երբ ինչպեսը դառնում է ինչը, մեր կինոյում դեռ ընդունված չի: Ու շատ կարեւոր է:
- Այո, կարեւոր է ‘գրականության’ տակից հանել կինոն: Ու սա լավ փորձ էր:
- Ես չեմ տեսել. տեսնողներից շատերը բարկացած էին:
- Մարդիկ բարկանում են, որ ջանք են թափում հասկանալու: Վրեժխնդրությամբ են լցվում այդ ջանքի, ինչպես ցանկացած լեզու սովորած լինելու համար` մասնագիտական թե այլ: Առավել եւս` անսովորի:
- Իսկ ինձ դուր եկավ նայելու ընթացքում: Երեւի կարիք չկա փորձել հասկանալ նայելուց, ակնկալիքով մտնել դահլիճ: Հետո կերեւա:
- Դուք էլ ե՞ք քարոզում, որ տրվենք:
- “Վերջին հաշվով” ֆիլմն է որոշում իր հանդիսատեսին:
- Ֆիլմ կա, որ հիշվում, մտածել է տալիս, կա, որ անցնում-գնում է, եւ փառք աստծո:
- Ասում ես եթե իրեն ավելի հավատարիմ լիներ… Իմ կարծիքով ֆիլմը ամբողջական է, կարելի է ասել համասեռ, իր լեզուն ունի ու ցայտուն էսթետիզմ:
- “Փառք աստծո” ասելիս ինչի՞ մի տեսակ ժպտացիր: Կիսա-կրոնա-միստիկ բան կա՞ ֆիլմում:
- Գուցե էսթետիզմ կա, բայց անպայման հոգեվերլուծության կարիք:
- Վերջ տուր: Դժվար է հասկանալ, եթե ապրումի փորձառությունը չունես: Գոնե պիտի մտածես:
- Եթե մտածել եք ստիպում, գնացեք ինքներդ մտածեք: Հանդիսատեսը պարտավոր չի ձեզ համար, ձեր փոխարեն, ձեր կիսատ-պռատ…
- Տարբեր փսիխոտիպեր կան:
- Հայերեն գեղագիտական կոչվածը առնվազն այս դեպքում անտեղի, գեղեցիկին է դիմում, մինչ ասածդ էսթետիկը զգայականին է վերաբերում: Համաձայն եմ որոշակի զգայականությամբ է օժտված ֆիլմը:
- ու ռիթմով:
- Շատ ուրախացա, որ տեսա մեծ էկրանին: Ուրախացա, որ շատ անձնական արտահայտությունը շանս է ստացել հասարակական ոլորտ դուրս գալու` փառատոններին: Այդ փաստն եմ հաղթանակ համարում առաջին հերթին:
- Այո, հազվագյուտ բան է, որ շատ անձնականը հաղթահարում է իշխող դիսկուրսները:
- Նախանձո՞ւմ ես: Արվե՞ստ էր:
- Ի˜նչ արվեստ` հավակնոտություն: Միամիտ բաներ եք ասում: Շատ լավ էլ գիտենք ինչ է փորձում անել` անձնական չի:
- Իհարկե` ամբարտավանություն: Էդքան փող ու բան, որ ի՞նչ…
- Որ քարերը խոսեն, ավելի շուտ, որ քարերը չխոսեն:
- Սկսվեեեեեց:
- Որ ասածդ բառերի պակասը չլինի: Որ ֆիլմի կերպարը կարողանա դուրս գալ մութից, դիմանա լույսին, լույսի մեջ տեղ ունենա:
- Էլի ընկանք միստիկայի գիրկը, “ի՞նչն է տեղ բացում, որ լույսը ներս մտնի”: Մի քիչ հեռու կանգնեմ, հանկարծ սիլա չտաս, Կարամազովների ուսուցչի պես:
- Համաձայն եմ հետը, էլի խավարասիրություն, ոչ մի սոցիալական ասպեկտ: Չենք ազատվում տղամարդու տվայտանքներին նվիրված անցյալի գրական ճանապարհից:
- Էդքան պարզ չի, հենց էդպես չի:
Ժաննա դ’Արկով է սկսվում մինչ այդ թագավորների ու իշխանների հպատակ ֆրանսիացիների ինքնագիտակցումը որպես ազգի, հենց ֆրանսիացի:
- Ի՞նչ կապ ուներ, չհասկացա:
- Երեւի Ժաննա պիտի լինել, որ սոցիալականություն տեսնես ֆիլմում, ավելի ճիշտ` լսես:
- Լուրջ եք ընդունում Ժաննա անվան կիրառումը: Շատ արտաքին կարող է լինել:
- Ոչ, Ժաննան ձայներ է լսում, գուցե խոսք, հենց ֆիլմում, որ մենք չենք լսում, գուցե կարեւոր խոսք:
- Լսվողը “վիշապաձայն քամին” է լեռներում, պատերազմից սեւացած ավերակներում, “լացակումած լարին” նվագելու փորձեր են, “արեւահամ բառին” տրված միամիտ, կեղծ պաթոսը ու կինեմատոգրաֆիկ ընդգծմամբ “հեզաճկուն պարի” երաժշտության բացակայությունը:
- Իզուր ես կարծում, թե հանդիսատեսը չի լսում խոսողների ձայնը սոցիալ-քաղաքական, աշխարհաքաղաքական պատճառներով: Դա ուղղակի արվեստ լինելու կինեմատոգրաֆիայի հին հնարք է: Նմանապես միամիտ պաթոսն էլ օգտագործված է բանաստեղծության մեջ թողնելու լեզուն առանց խոսքի:
- Ասածդ հնարքը քաղաքական իմաստին չի խանգարում, գոնե չի բացառում` արդարացնում է, եթե դրա կարիքը կա:
- Դա սպեկուլյացիա է, կուզես այսպես, կուզես այնպես, ասածդ լղոզվածությունն է:
Արվեստագետները տրիքստերներ են: Լենինականցի Վազոյի հնարած վազանի պես` պետք եղավ թեւավոր են, պետք եղավ չորքոտանի կամ խռիկավոր, живчики: Բոլոր դեպքերում հպարտ կեցվածքով:
- Դու քեզ տես:
- Իսկ Ժաննա՞ն: Ժաննան ի՞նչ, սո՞ւրբ էր, գի՞ժ, թե՞ խաբում էր:
- Ժաննան ի՞նչ կապ ունի:
- Ժաննան անձնուրացորեն հնարավոր դարձրեց ֆրանսիական դոֆինի թագադրումը` թագավորության վերահաստատումը ու ֆրանսիական զորքի շատ հաղթանակներ ու կարեւոր ձեռքբերումը` գժությամբ, սրբությամբ, թե խորամանկությամբ, չգիտեմ:
- Բարեբախտաբար ոչ արվեստագետ:
- Ահա թե ուր ես տանում: Ուզում ես ասել, թե Միկայի ֆիլմը
- Միքայել Վաթինյան:
- ուզում ես ասել քանի որ պատերազմի հետքեր ու ավերակներ կան ֆիլմում, Միկայի ֆիմը պատերազմ գնացած կամավորների՞ն է վերաբերում…
- Սկսեցիր սարքե՞լ
- Թող ասի,
- կամավորներին է վերաբերում, որ, գիտես, պահեցին մեր անպաշտպան սահմանները, որ Ժաննայի պես հաղթեցին թշնամուն ու դավաճանվեցին իրենց իսկ ապահոված իշխանության կողմից ու խենթանում են անելանելի վիճակում. կամ չլինել, կամ լինելու հավակնությամբ վտանգի տակ դնել, խարխլել այն, ինչի համար պայքարել են: Քաղաքական չափողությո՞ւն ես դնում չեղած տեղը:
- Ես չեմ դնում: “Ժաննա, դու սիրո՞ւմ ես պատերազմը”: “Իմ դրոշը հազար անգամ ավելի”:
- Եղածը չեք տեսնում, չեղածը վերագրում եք:
- Իսկ դու ի՞նչ ես տեսնում:
- Հետաքրքիր մոնտաժ` նուրբ, բայց երբեմն խճի պես սարթ:
- Խճաքար մոնտա՞ժ:
- Չգիտեմ բյուջեից էր, ինչի՞ց էր` տարօրինակ ձեւով հայկական բան կար ֆիլմի մեջ:
- Սարթությո՞ւնը: Հաճույքի անհնարինությո՞ւնը:
- Ինչ ուզեք կասեք: Ֆիլմում ամաչելու կոմպլեքսներ են:
- Մի քիչ մեծացա, հասկացա, որ ամբողջ մշակույթ կոչվածը հենց միայն ամաչելու բաներն են:
- դրանցից չամաչելը:
- Չամաչելը լիարժեքության կոմպլեքս է Զինովի Գերտը անվանում:
- Ոչ: Գերտն ինքը արվեստագետ է, նա լիարժեքության բարդույթ է համարում հարցի տակ չդրվող դատելու դիրքը: Արվեստը ինքնահաղթահարման միջոց է:
- Քեյջի տնազ: Դավայ, դավայ, դասվիդանիե:
- Դուք փչացնում եք ֆիլմը: Ֆիլմը զգայությունների ընթացք է, զգացական է ու կարիք չունի նսեմացվելու գրականատիպ հողակցումով:
- Մի քիչ առաջ ասեցիր:
- Ուզեք էլ չեք կարող փչացնել, արդեն նկարվել թողարկվել է:
- Միամտություն:
- Ինչպես ստեղծման, այնպես էլ ժամանակի ընթացքում ընկալման համատեքստը ֆիլմի մասն են կազմում:
- Մխիթարություն: Դու արվեստաբան ե՞ս:
- Ժաննայից ե՞ք խոսում նորից:
- Շատ հետաքրքիր է ավերված երկրի պատկերումը ներսից, այդտեղ ապրողի խախուտ սահմանային հոգեկան վիճակից:
- Բայց առանց դիստանցիայի:
- Մեկը ինքն իր հետ կռիվ է տալիս կռվի դաշտում, մյուս խախտվածը տեղ չի գտնում ու չոլերն է ընկել անվերջանալի ծիսակատարություններով, արարողություններ հնարելով ու ցնորային պերֆորմանսներով: Ճանաչողության կորուստների ու հրաժարումների ճանապարհ մինչեւ ուշաթափություն:
- Ի՞նչ ես շահում, որ ասում ես:
- Ուզում ես հազա՞մ, ֆիլմում տվայտվող հանքաքարի կամ խարամի պես թպրտա՞մ, թե՞ կինովերլուծության արդի հեղինակավոր դրույթները մեջբերեմ:
- Գործով զբաղվի:
- Փորձում եմ:
- Ինքը ուզում է ասել, օրնակ, ասենք, որ ֆիլմի իրենց դարն արդեն վաղուց ապրած, հնացած մեքենաների դղրդոցը կամ աղացվելիք հացահատիկի դողը ավելի կարեւոր են ու խոսուն, քան ասելը, որ այս երկրում այդպիսի մեքենաներով են մարդիկ իրենց ապրուստը հոգում: Աղջկա հանքահոր իջնելը հոգեբանորեն առնվազն պակաս կարեւոր չի, քան հումքի տնտեսությանը անդրադառնալը: Մի խոսքով, ասածդ սոցիալական բնութագրումը պակաս կարեւոր է, քան հոգեկան վիճակը, ապրումը ի հայտ բերելը:
- Ես սոցիալականը ասելով ուրիշ բան նկատի ունեի: Ամեն դեպքում ոչ թշվառության էսթետիզացումը, աչքի պոչում բարվոք հանդիսատես-պատվիրատուին նկատի ունելով: Եթե սոցիալ-քաղաքական խնդիրները հստակ լինեին, կռիվը ինքն իր հետ չէր լինի, առավել եւս քարանձավ հիշեցնող, ինչքան էլ որ քարքարոտ, անհյուրընկալ ներկայացվող, բայց վերջին հաշվով հարազատ տեղում:
- Կարծեմ չքավորության էսթետիզացում չկա, ուղղակի հրաշալի օպերատոր ու նկարիչ են աշխատել:
- Ես էլ եմ ասում: Մի քիչ շատ լավ են աշխատել:
- Իսկ որ ֆիլմի բյուջեն էլ լիներ…
- Համաձայն չեմ: Ավելի հաճախ հանդիպում ենք պրոբլեմների պատճառը դրսում փնտրելու փորձերի` սոցիալ-քաղաքական մեղադրանք, մշակութային քարոզ: Հաճախ նույնիսկ հեգնում են “դեպի ներս շրջված աչքերը”:
- Իսկ դու տուրիստի հաճույք ես ստանում ուրիշի սահմանային հոգեվիճակը տեսնելիս` ցավերը ստոծանու հատվածում, քար կրծող պարանոյան` ամեն շշուկի դեմ զինվող, պարբերաբար տենդագին լվացվելու, թքելու ռիտուալով: Ուզում ես տեսնել` գնա հիվանդանոց:
- Համենայն դեպս ֆիլմը հաղթահարում է: Այն խմբային աշխատանքի արդյունք է, դուրս է եկել լույս աշխարհ, այդքանով գոնե ապացուցում է հաղորդակցման կամքը, մինիմալ դիստանցիան, ճիշտ է` հեռու մնալով քաղաքացիական կամ քաղաքական ակտիվիզմ լինելուց:
- Խմբային աշխատանքը ճիշտ ասեցիր: Եւ նկարիչը` Իվանան, եւ հրաշալի օպերատորը` Թամամը, եւ Արթուրի երաժշությունը: Լավ թիմ:
- Արվեստ կոչվածը սկզբունքորեն հենց այդպիսի հաղթահարում չէ՞: Արտիկուլացնել, հոդաբաշխ դարձնել այն, ինչ անհանգստացնում է:
- Միկայի ֆիլմի մասին ե՞ք խոսում:
- Հրաշալի, նուրբ հատվածներ կան, անցումներ:
- Ճգնաժամի խոստովանություն կիսելու փորձ: Չգիտեմ ասել կլինի` բանաստեղծ չեմ:
- Դու պարող ես, պարի:
- Արվեստագետի նարցիսիզմ:
- “Ես ոչ մեկին չեմ սպանել”:
- Թ
- Ինչպես կուզես: Եթե դա հաղթահարման հնարավորություն է տալիս, առավել եւս կատարված աշխատանք, ամբողջական արդյունք` ինչ անուն ուզում ես դիր: Հոդաբաշխման գործը անձը չի թողնում նույնը:
- Ինքն իրեն կերավ մինչեւ զոհը մտնի բերանը: Նա լեռներում է ու աշխարհի համար անխուսափելիորեն ցանկալի: Զզվելի տեսարան էր, ֆալոցենտրիկ, երբ վերջում նստած ծխում էր, հետո էլ իբր ծառը, անտանելի բան, ու “անկախ” արուի վերջին քայլը դրան հետեւող տիտրերով:
- Այ, այ, այ: Անմեղությունը զոհ է գնում ինքն իրենով տարված սեւ խոռոչին, բայց այսպես է բան-մանը, ու Ժաննան պիտի պահպանի ծառը:
- Ասում էիր հոդաբաշխ խոսքի պակաս կա. գուցե` հայրութա՞ն:
- Ժաննա դ'Արկի պատմությունը նույն խնդրի շուրջ է: Տասնվեցամյա աղջիկը ուսերին է վերցնում...
- Իսկ ինձ դուր եկավ վերջը, երբ աղջիկը մոտենում է ավերակ տանը: Անփեղկ պատուհաններում ու դռան խոռոչում սեւ է: Երաժշտությունը հրաշալիորեն արտահայտում է կուլմինացիոն պահը` աղջիկը հասել է տեղ: Նա մոտենում է դռան խոռոչին ու կոխում շեմքը: Լիակատար մթություն: Թվում է, թե ֆիլմն ավարտվել է: Երկու պահ անց մթության մեջ լուսավորվում է ականի քանդած մասը, որի հետեւում լեռնաշխարհի հեռանկարն է: Տիտրեր:
- Նման բան չկար ֆիլմում:
- Նորից սարքում ա, իբր աղջիկն ու տղան մեկ էին, մեկը դարձավ մյուսը: Վերջ տվեք:
- Իմիջիայլոց, տրանսցենդենցիայի
- Ի՞նչ:
- վերանցման պահը սեռերի տարբերությամբ են բացատրում:
- Նույնիսկ իբրեւ Աստծո ատյան:
- Չենք կարողանում նորմալ խոսել:
- Ֆիլմին, գուցե, չէր սազի:
- Իրար արժեք:
- Չէ:
- Գրելո՞ւ ես ֆիլմի մասին: Գրի, գրի, բայց չլղոզես, հասկանանք ինչ ես ասում:
- Բառերի լեզվի պակաս կա, ասում էիր, պակասը կխոսի՞:
- Պակասը պիտի խոսեցնել, թե չէ կստացվի կապ չունի ինչից ես խոսում: Կարեւորը գրագետ խոնարհում լինի գրագետներին` դիսկուրսին: Չէ՞:
- Լուսամուտից էս կողմ արի:
- Տեսնես Ժաննան ի՞նչ լսեց ֆիլմում:
- Ժաննան գիտի:
 

P.S., այսինքն` նախագրություն
 

Միսակ Խոստիկյան – Օրինակ ես ֆիլմը հավանում եմ:
Սիրանուշ Դվոյան - Ես էլ: