Արդյոք ովքե՞ր են, ի՞նչ կտրիճներ են:

հատված 17

Ս.Դ.- Փակ շուկայի շենքի շուրջ եղած թոհուբոհի ժամանակ իտալացի հյուրերս հարցնում էին` արդյոք մի ազգ է կառուցել Երեւանը` այնքան տարբեր է կառուցելու մշակույթը, մակարդակը:

Մ.Խ –Քաղաքի landmark-երը ավիրելը, օրինակ փակ շուկան խեղելու միտքն անգամ, եթե չենք ուզում դավադրությունների տեսության ծուղակն ընկնել, չի կարելի միտումնավոր ծրագրի մաս համարել: Ավելի շուտ նոր, տեղական վայրենիների ներկայություն է: Սարերից իջան մի խումբ ձիավոր. արդյոք ովքե՞ր են:

Ս.Դ.- Ակնհայտ է սեփական մշակույթին անկապ լինելը: Ճարտարապետությունը շատ ակնհայտ է դարձնում դա:

Մ.Խ.- Սեփական բառի վրա շատ վստահ չեմ: Դա նշանակում է միասնական տեսնել մի բան, որ միայն արտաքին աշխարհի նկատմամբ հնարավոր է մեկ համարել, այն էլ ոչ միշտ: Պատահական չի, որ Մեկ ազգ, մեկ մշակույթը ներկա որոշակի պետական կարգախոսներից է: Բայց, այնուամենայնիվ, ճարտարապետությունից ես խոսեցնելո՞ւ, ուրեմն:

Ս. Դ.- Կառուցվածի մեջ` փողոցների, տների, այգիների մեջ ի՞նչն է ճարտարապետություն:

Մ.Խ.- Ուզում ես սահմանե՞լ ճարտարապետությունը:

Ս.Դ.- Ասենք թե: Դա ի՞նչ է:

Մ.Խ.- Առարկայի էությունը հենց դրա սահմանումն է:

Ս.Դ.- Էությունը սահմանո՞ւմն է:

Մ.Խ.- Համենայն դեպս, հիմա, հիմք չունենք վիճարկելու դա, որ հայտնի անալիտիկ փիլիսոփա Դավիդսոնը մի ծավալուն աշխատությամբ ապացուցում է: Ուրեմն օնթոլոգիայի մեջ ես գցում` կռվի մեջ:

Ս.Դ.- Ինչո՞ւ:

Մ.Խ.- Սահմանել, սահման քաշել գերազանցապես նշանակում է ստանձնել...

Ս.Դ.- Իսկ եթե փորձենք առանց սահմանելու` նկարագրությամբ, օրինակ:

Մ. Խ.- Կենդանիները կացարաններ են ստեղծում` բներ, որջեր, համալիրներ... երբեմն շատ հմտորեն, բայց դա նրանց ճարտարապեությունը համարելը անտեղի կլիներ, չհաշված որոշ բացառությունները: Այդ կացարանները կարելի է դիտարկել կառուցողական հմտությունների տեսակետից կամ կենսական անհրաժեշտության:

Ս.Դ.- Ինչի՞ դա չի կարելի ճարտարապետություն համարել:

Մ.Խ.- Երբ, ասենք, միզելով կենդանիները իրենց տիրույթի սահմաներն են նշում, փաստորեն ազդանշանային գործողություն են կատարում: Ակնհայտորեն միզելու առաջնային պատճառը դա չի: Սահմանը նշելիս միզելը նոր կիրառություն է ստանում` խորհրդանշական: Ի հակադրություն սրան, կացարաններ սարքելիս չկա հաղորդակցման հարց:

Ս..Դ.- Իսկ ի՞նչ բացառություն:

Մ.Խ.- Կան թռչուններ, որ հատուկ ինստալացիաներ են անում իրենց ապագա զուգընկերոջը գայթակղելու համար: Օգտագործում են գունավոր պես-պես մասունքներ, համադրում են ու սպասում մինչեւ մեկը կգնահատի ու կմոտենա: Դրանք ուրիշ կիրառություն չունեն: Եթե ոչ ճարտարապետությանը, ապա համենայնդեպս սա շատ մոտ է արվեստ կոչվածին:

Ս.Դ.- Ի՞նչ թռչուներ են դրանք:

Մ.Խ.- Չեմ հիշում թռչունի անունը, ճիշտն ասած: Նոր փիլիսոփա Դավիդսոնի անունը տվեցի ու փոշմանեցի:

Ս.Դ.- Կենդանիներն էլ իրենց թուքն են օգտագործում, կամ կեղտը կացարան սարքելիս: Դա էլ արտազատումների առաջնային պատճառը չէ, ինչպես միզելը քո բերած օրինակում:

Մ.Խ.- Այո, օգտագործում են, բայց դա չի կատարում ազդանշանային, խորհրդանշանային դեր:

Ս.Դ.- Ուրեմն, հաղորդակցականությո՞ւնն է էական:

Մ.Խ.- Այնուամենայնիվ սահմանումն է մտքիդ:

Ս.Դ.- Փորձե՞ս:

Մ.Խ.- Հրես, հիմա: Բայց հետո ես եմ հարցնելու քո գործից:

Ս.Դ.- Սմայլիկ!! Իհարկե, իհարկե...

Մ.Խ.- Իմ ուսանողներից սովորել եմ, որ համալսարանում հետեւյալ սահմանումներն են դասավանդվում ՀՀ օրենդրությանը եւ Վիքիպեդիային հղումով: Դրանցից, պիտի խոստովանեմ, շատ քիչ բան եմ հասկանում ու չեմ կարողանում անգիր անել:

“Ճարտարապետությունը հասարակության հնարավորությունների եւ գեղագիտական պատկերացումների հիման վրա մարդկանց նյութական կազմակերպված կենսամիջավայր ստեղծող` շենքերի եւ շինությունների նախագծման եւ կառուցման արվեստ է”:

Ս.Դ.- Ե՞ւ:

Մ.Խ.- Ես կարծում էի, որ ճարտարապետությունը ընդլայնում է նշված հնարավորությունները եւ պատկերացումները, հատկապես, եթե արվեստ հորջորջվելու հավակնություն ունի, այլ ոչ թե առկա համարվողի հիման վրա կանոնակարգում, վերջին հաշվով, ոչ ավել ոչ պակաս, կյանքը` միջավայրը “կազմակերպելու” միջոցով: “Կանոնակարգում է” կյանքը ընդհանրապես:

Ս.Դ.- Ինչպե՞ս կարելի է հասարակության հնարավորությունների ու գեղագիտական պատկերացումների վրա չհիմնվել:

Մ.Խ.- Մի օրինակ բերեմ: Մոդեռնիստական ճարտարապետության մեծերից մեկը

Ս.Դ.- Անունը չե՞ս ասելու...

Մ.Խ.- նրան ասում են, որ իր նախագծում նախատեսված չափերով ապակի որեւէ տեղ չի արտադրվում եւ լինելու դեպքում էլ նախատեսվող տեղանքի քամիների ուժգնությունը անկասկած կկոտրի այն: Միս Վան Դեր Րոեն` ճարտարապետը, պնդում է, որ ստեղծեն այդ չափերի ապակի ու այնպիսին, որ այդ քամիներին դիմանա: Կամ մեկ այլ օրինակ Բրուկլինի կամուրջն է, այն իրականացվեց, մինչ առկա եվրոպական հեղինակավոր կոնստրուկտորները բացառում էին այդպիսի մեծաթռիչ կամուրջի հնարավորությունը եւ հիմա էլ հրաշալիորեն գործում է իր զույգ վանտային փոխապահովագրող համակարգերում: Կան շատ ուրիշ օրինակներ: Բնականաբար փորձը չի անտեսվում, բայց բանը դա չի, այլ այդ սահմանմամբ չքմեղանալը:

Ս.Դ.- Այդ դեպքում, ինչպե՞ս չհիմնվել:

Մ.Խ.- Եթե խնդիրը դրվում է իբրեւ կանոնակարգում, չի լինի: Կարելի է կառավարել, կանոնակարգել միայն առկան: Անհայտը այդ տեսակետից չկա, ու ամեն ինչ արվում է, որ չլինի:

Նեոկլասիցիզմները կանոնակարգման սիրելի ոճերն են: Դրանք “ուժեղ”, պոպուլիստական ռեժիմների նախընտրությունն են: Ավելի ճկուն կառավարման համակարգերը “չեղածի” հախից գալու համար խորհրդանշական դատարկ տուփեր, նիշաներ, ‘նշանակիչներ’ են օգտագործում գալիք հայտնությունները դիմագրավելու` պիտակավորելու, տեղավորելու համար, որի հաջողությունը կախված է նորահայտի ներուժից` կամ տեղավորվում է, կամ ստիպում նոր նիշա, խորշ հայտավորել: Ուշ կապիտալիզմի վերլուծաբանների կարծիքով ավելին չպետք է սպասել: Հնարավոր չէ այլեւս “կապիտալիզմի” ներքին տրամաբանության վրա ազդել: Չգիտեմ:

Ս.Դ.- Էլի են ասել, բայց վերդառնանք ճարտարապետությանը:

Մ.Խ.- Ես կարծում եմ, որ ճատարապետությունը ոչ նյութական իրականացումներն են, ոչ նախագծերը, այլ դրանցում ու դրանցով գրանցված ուղերձը: Ոչ մի կառույց, իրողություն կամ տարր ճարտարապետությանը չի կարելի վերագրել, եթե դրանք միտումնավոր իրենց մեջ չեն կրում իրենց գոյության կերպի մեկնաբանությունը: Ճարտարապետություն կա գոյության եւ այդ գոյության մեկնաբանման տարբերությունից սկսած:Կոպիտ ասած, եթե վերցնենք Պ. Այզենմանի ընտրած օրինակը, պատշգամբ կոչվածը պարզապես հարմարություն է` պատշգամբ, այն դեռ ճարտարապետությանը չի առնչվում, եթե իհարկե չի հռչակում այդ “պարզապես հարմարություն կոչված” լինելու իրավիճակը իբրեւ ճարտարապետական դիրքորոշում եւ ասելիք, տվյալ դեպքում ենթադրենք ինչ-որ ֆունկցիոնալիզմ:

Ս.Դ.- Մի քիչ ավելին կասե՞ս:

Մ.Խ.- Եթե հաց բառը ակնհայտորեն տարբեր է հաց առարկայից, ապա պատշգամբ կոչվածը, ոչ թե պատշգամբ բառը, եւ որոշակի առարկա է, եւ իր նշանը կամ խորհրդանշանը ճարտարապետական լեզվում: Մյուս կողմից, չեմ ուզում պարզապես ասել, որ պատշգամբը չի առնչվում ճարտարապետությանը կենցաղի տարր լինելու պատճառով միայն, այլ, ի տարբերություն Այզենմանի պնդման, այն պատճառով, որ դրա անդրադարձը ճարտարապետական այն բոլոր ձեւերին, որոնք այսպես թե այնպես կարելի է այդ արտաքին պատշգամբ բառով միավորել, կարող է երկակի լինել` միտումնավոր կամ անփութորեն: Այս պահին երեւի կարիք չկա խորանալու, այստեղ տարբեր զարգացումներ կան: Մասնավորապես, Այզենմանին կարծես ավելի հուզում է կիտչից խուսափելու խնդիրը: Ոչ կառույց, իրականացում, ոչ նախագիծ, բայց դրանցով, դրանցում հատուկ լեզվով գրանցված ուղերձ է ճարտարապետությունը:

Ս.Դ.- Սահմանեցի՞ր:

Մ.Խ.- Կարծեմ` ոչ: Այսպիսի ինքնասահմանման փորձը սովորաբար ճարտարապետության խնդիրը չէ: Գուցե միայն կոնցեպտուալ, ակտուալ ճարտարապետությունը կարող է իր խնդիրը համարել, այն էլ ինքն իրեն իր օրինակը ներկայանալու ձեւով, անկախ նյութական կրիչների: Կարծում եմ հիմնականում ոչ բառերով, բայց անխուսափելիորեն դրանցով շրջապատված: Բառային սահմանումները օնտոլոգիական են եւ վերաբերում են ավելի շուտ իրավական ասպեկտներին, կառավարմանը, բայց հույժ կարեւոր են, որովհետեւ հենց այդ սահմանումների հետեւանքները ճարտարապետական են եւ կենսական:

Արդյո՞ք նշված ուղերձը վերջին հաշվով չի դառնում այլ մի լեզվի հայտ, սկզբունքորեն բանաստեղծությո՞ւն: Ուրեմն, Սիրանուշ, ճարտարապետությունը ասում ես, ճարտարապետությունը ի՞նչ է: Դու գրականագետ ես, չէ՞:

Ս.Դ.- Արի, առայժմ վերջացնենք:

հատված 19

[ շարունակելի ]